نقش وکیل در دعاوی حقوقی و کیفری
بسیاری ازمردم به علت عدم آشنایی با قوانین قضایی توان احقاق حقوق خود را ندارند، ازاین رو، قانون اساسی به آنها اجازه داده است که برای دفاع ازخود وحقوق خود، وکیل انتخاب کنند، و در صورت عدم
قانونگذار براي اشخاصي كه توان پرداخت دستمزد وكيل را ندارند، امكان استفاده از وكيل "معاضدتي" را پيش‌بيني كرده‌است. وكلاي دادگستري مطابق قانون وكالت تكليف دارند همه ساله در سه دعواي مدني به‌عنوان كمك معاضدت به اين دسته از اشخاص قبول وكالت نمايند. كليه دادگاه‌ها نيز مكلف به پذيرش وكيل هستند،اگر دادگاهي حق گرفتن وكيل را از متهم سلب كند، حكم صادرشده از آن دادگاه فاقد ارزش و اعتبار قانوني است.
در دعاوي مدني، يك شخص حداكثر از دو وكيل مي‌تواند استفاده كند، ولي در دعاوي كيفري سقفي براي تعداد وكلاي انتخابي تعيين نشده است.
براي آشنايي با نقش وكيل در دادگستري و حدود اختيارات و وظايف او، وكالت در دعاوي را به دو دسته تقسيم مي‌كنيم:
الف- وكالت در دعاوي مدني
در دعاوي مدني هر يك از طرفين دعوا اجازه دارند حداكثر تا دو نفر وكيل به دادگاه معرفي كنند. وكلاي طرفين بايد داراي شرايطي باشند كه به‌موجب قانون راجع به وكالت در دادگاه‌ها براي آنان مقرر شده است.
وكالت ممكن است با سند رسمي يا سند غيررسمي باشد. اگر با سند عادي و غيررسمي عقد وكالت تنظيم شود، در مورد وكالت‌نامه‌هاي تنظيمي در ايران وكيل مي‌تواند زير وكالت‌نامه تأييد كند كه وكالت‌نامه را موكل شخصاَ در حضور او امضا يا مهر كرده يا انگشت زده است و اگر وكالت در خارج از ايران داده شده‌باشد، بايد به گواهي يكي از مأمورين سياسي يا كنسولي جمهوري اسلامي ايران برسد.
اگر وكالت در جلسه محاكمه داده شود، مراتب در صورت‌جلسه قيد و به امضاي موكل مي‌رسد چنانچه موكل در زندان باشد، رئيس زندان يا معاون او بايد امضا يا اثر انگشت او را تأييد كنند.
وكالت در دادگاه‌هايي كه به پرونده‌هاي مدني رسيدگي مي‌كنند شامل تمام اختيارات راجع به محاكمه است جز آنچه را كه موكل استثنا كرده باشد. با وجود اين، براي دخالت وكيل در بعضي امور، نياز به تصريح در وكالت‌نامه دارد مانند:
- وكالت راجع به اعتراض به رأي، تجديد نظر ، فرجام خواهي و اعاده دادرسي؛
- وكالت در سازش و مصالحه؛
- وكالت در تعيين كارشناس؛
- وكالت براي درخواست صدور برگ اجرايي و تعقيب عمليات مربوط به اجراي حكم و گرفتن وجوه پرداخت شده به نام موكل و … .
ب ـ وكالت در دعاوي كيفري
حق داشتن وکیل برای متهم از زمان کشف جرم تا اجرای حکم صادره، از مهمترین تضمینات حقوق دفاعی متهم است.
اصل الزامی بودن شرکت وکیل مدافع در کلیه مراحل دادرسیهای کیفری در مقررات موضوعه اکثر قریب به اتفاق کشورهای جهان، به عنوان یکی از اساسی‌ترین تضمینهای حقوق دفاعی متهم پذیرفته شده است و در برخی از جوامع محاکمه متهم بدون شرکت وکیل مدافع ممکن نیست.
در دعاوي جزايي، طرفين دعوا مي‌‌توانند وكيل يا وكلاي مدافع خود را انتخاب و معرفي كنند. بيشتر پرونده‌هاي كيفري پس از تحقيقات مقدماتي در دادسرا، به همراه كيفرخواست در دادگاه مطرح مي‌شوند. از اين‌رو وكيل هم در مرحله رسيدگي مقدماتي و هم دادرسي نقش دارد. در مرحله مقدماتي، متهم مي‌تواند در دادسرا يك نفر وكيل همراه خود داشته باشد
وكيل متهم مي‌تواند بدون مداخله در امر تحقيق، پس از خاتمه تحقيقات مطالبي را كه براي كشف واقع و حقيقت و دفاع از متهم يا اجراي قوانين لازم مي‌داند، به قاضي اعلام نمايد. قاضي تحقيق نيز اظهارات وكيل را صورت جلسه مي‌كند. در مرحله دادرسي، اصحاب دعوا وكلاي خود را به دادگاه معرفي مي‌كنند. متهم مي‌تواند از دادگاه تقاضا كند تا وكيلي براي او تعيين نمايد. اگر دادگاه تشخيص دهد كه متهم توانايي انتخاب وكيل را ندارد، از بين وكلاي حوزه قضايي و در صورت عدم امكان، از نزديكترين حوزة مجاور وكيلي براي متهم تعيين خواهد كرد.
وكيل در توكيل:
اختياري كه وكيل براي اجراي وكالت پيدا مي كند،وابسته به اذن موكل وبه نيابت ازطرف اوست وبراي وكيل ايجادحقي نمي نمايد تابتواندهرگونه تصرف مستقلي درآن بنمايد. درنتيجه نمي تواند براي آنچه خود اختيارانجام آن را دارد به ديگري وكالت دهد ، مگراينكه به صراحت يا به دلالت قرائن وكيل درتوكيل باشد هرچند چنانچه وكيل داراي حق توكيل نبوده و امر وكالت را به ديگري واگذار نمايد در قبال خسارتهاي واردشده به موكل خود مسئول خواهد بود.
اعمالي كه وكيل از طرف موكل خود انجام مي‌دهد در حدود اختياراتي خواهد بود كه موكلش به او بدهد و چنانچه اقدامي اضافه بر آن اختيارات انجام دهد در واقع اقدام او فضولي و مسئول خواهد بود.
وکالت تسخیری
در يک تعريف ساده مي توان گفت : وکالتي است که از طرف دادگاه در امور کيفري براي دفاع از متهم به وکلاي دادگستري ارجاع مي شود. در جرايمي که مجازات آنها حسب مورد اعدام يا قصاص نفس يا سنگسار و يا حبس ابد است چنانچه متهم شخصاً وکيل معرفي نکند دادگاه مکلف است براي او وکيل تسخيري تعيين نمايد، حتي اگر شخص متهم چنين درخواستي را به عمل نياورد .
وکيل تسخيري که از سوي دادگاه براي متهم انتخاب مي شود از سوي متهم قابل تغيير نيست مگر در مواردي که وکيل تسخيري يا همسر يا فرزند او داراي نفع شخصي در قضيه باشند يا رابطه خويشاوندي بين وکيل با يکي از اصحاب پرونده وجود داشته باشد و مواردي از اين دست که بي طرفي و امانت وکيل را دچار شائبه نمايد
